Була шундый кешеләр, алар белән сөйләшкәннән соң тормыштагы вак-төяк мәшәкатьләрдән зарлануларың өчен чын күңелдән ояласың. Актаныш районындагы Киров авылында яшәүче Зәмфирә апа әнә шундый зат. Аның янына баруыбызның сәбәбе дә бар. Зәмфирә апа татар эстрадасының моңлы, сабыр һәм көчле рухлы җырчысы – Дәниф Шәрәфетдиновны тәрбияләп үстергән ана. Без сәләт нинди мохиттә ярала, ничек үсә дигән сорауга җавап эзләп бардык.
Җыйнак кына йорт. Өй түрендә япма белән ябылган гармун тора. Радиодан акрын гына музыка агыла, кемдер өзгәләнеп озын көй уйный… Өйгә коймак исе таралган. Сигезенче дистәсен ваклаган Зәмфирә апа өй эчендә бөтерчектәй бөтерелә. Әле аш-суын кайгырта, шул арада хәл-әхвәл белешеп, сорауларга җавап бирергә дә җай таба.
– Җыр ул нәрсә дисеңме? Сөяксез тел күп сөйләсә дә, күңел түрендәге хисләрне, серләрне әйтеп җиткерә алмый бит. Менә шунда җыр ярдәм итә дә инде. Дәниф авылга кайтса, кулына гармун алмыйча калмый. Мин аның халәтен күңеле сайлаган көйләр аша аңлыйм. Кеше моңланганда акыл артка чигенә. Син ярамый дигәнне читкә куеп торасың, күңел капкалары киң итеп ачыла. Улың күңелен ачкан икән, син ничек түзеп торасың инде?! Аңа кушылып җырлый башлыйм. Күздән яшьләр акканчы, күңел керләреннән арынганчы җырлыйбыз. Аннан икәү чәй эчәбез. Бер атналык көч тупладым, әни, дип китә балакаем. Дәниф теле ачылганнан бирле җырлап үскән бала шул ул, – ди ул.
Ана чәй ясаган арада төпчегенең балачагына кайтып килә. Аның бик сөйкемле, акыллы бала булуын телгә ала. Көче җитмәгәнне күтәрә, булдырмастайны булдырырга тырыша дип искә ала. Әллә шуның белән өзлектеме икән, дип берара тын кала.
Киров, гомумән, җырлы-моңлы авыл ул. Әле берничә ел элек кенә Киров халык театры “Идел-йорт” фестивалендә гран-при алды. “Гөргөри кияүләре”н тәкъдим итте кировлар, җырга оста икәнлекләрен дә күрсәттеләр. Шуларны хәтердән үткәреп, Зәмфирә апага, театр дигән булып, эш калдырып йөри инде халык дим, уенын-чынын бергә кушып. Ул сынын турайтып берара сынап карап тора да, битәрләсәң яхшы түгел, яхшылык белән сеңдерим дигәндәй, салмак кына сөйләп китә:
– Үз гомеремдә кайда гына эшләмәдем, кызым. Пилорамда да, төзелештә дә, колхозда да. Биш ел сөт җыйдым. Миңа авылның чабышкы атын бирделәр. Акыллы, әмма дуамал иде, бахыркаем. Сабан туе җитәрәк, дәртен тыя алмый, баскан урынында биеп тора, бөтен сөтне чайпалдырып, түгеп бетерә иде. Халык театрына аяк баскан кеше дә нәкъ шундый халәт кичерә. Аның спектакльләрдә катнашасы, катнаша алмый икән инде, авылдашларының уенын барып күрәсе килә. Менә мин хәзер катнашмыйм, барып карыйм. Җан рәхәтлекләре алып кайтам. Дәниф тә шулай. Аның җырлыйсы, концертлар куясы килә. Тик сәламәтлеге генә чамалы шул…
Зәмфирә апа биш бала тәрбияләп үстергән. Бер баласын, ирен салкын гүргә иңдерергә, бала хәсрәтләрен күтәрергә дә язган аңа. Абыйсының үлем хәбәрен әйтергә дип авылга кайтканда Дәнифе дә һәлакәткә тарыган. Шуннан бирле сәламәтлеккә мантымый, дип өзгәләнә ул.
Бу гаиләдә бөтен кеше җырлый, Дәниф аеруча моңлы икән. Ләкин әти-әни башта балаларының бу шөгылен бик кабул итеп тә бетерми. “И, бала, юрган асларына качып гармун тарткан була, җырлаган була, таланты юк бит инде”, – ди бер көнне Зәмфирә апа иренә. Дәниф моны ишетә. Шушы сүзләрне әле дә онытмый, ди ана.
Кызыксынып китеп, Дәниф Шәрәфетдинов белән элемтәгә кердек. Чыннан да хәтерли икән әнисенең әлеге “диагноз”ын:
– Минем башта табиб булырга дигән уем бар иде. Шуңа күңеле төште бугай әти-әнинең. Уйлап баксаң, тумыштан җырчы булырга язгандыр инде миңа. Чөнки әти дә, әни дә бик матур җырлый. Шуңа күрә укытучылар кечкенәдән сәхнәгә тартты. Халык җырларына мөкиббән идем. Иртәнге алтыда Башкортстан радиосын тыңлап була. Кинәнә идем башкорт җырларын тыңлап! Дүртенче сыйныфта укыгандамы икән, Актанышта фестиваль узды. Анда авылыбызның фольклор ансамбле белән чыгыш ясадым. Шунда Миңгол Галиев күреп алган, сиңа бу тавышны әрәм итәргә ярамый, Казанга укырга кил, диде. Шулай итеп Казан мәктәбе укучысы булып киттем. Өч атна түздем дә, сагынып, кире авылга кайттым. Шуннан бирле гел сәхнәдә мин. Күбрәк юмористик номерлар белән чыгыш ясадым. Хәтта музыка көллиятенә укырга кергәч тә, баянчы булу турында уйладым. Акрынлап җырлый башладым. Берзаман авылга концерт куярга кайттык. Концерттан соң әнидән, йә, әни, бармы талантым, дип сорадым. Аркамнан какты. Безнең әни мактый да, мактана да белә торган кеше түгел. Мин дә шулай. Кайчак, Актаныш кешесе түгелсеңдер лә син, дип тә әйтәләр…
Дәниф Шәрәфетдинов – иң популяр чагында сәхнәдән юкка чыгуы белән дә истә калган җырчы. Сүз уңаеннан бу хәлләр турында да сораштык. Ул болай җавап бирде:
– Кызыксынган кеше белә инде аны. 2003 елга кадәр җырладым. Аннан соң Себергә киттем, Нижневартовск шәһәрендә ярты елдан артыграк Милли мәдәни үзәктә эшләдем. Нишләп киттемме? Хезмәт хакы бик аз вакыт иде ул. Мин училище дипломы белән генә калган җырчы, гаиләле булгач, вузда укуны дәвам итү мөмкинлеге булмады. Дуслар, музыкант кирәк, дип чакырды да тәкъдимне кабул иттем инде. Салкын тидереп, күңел төшенкелеге белән кайттым. Яңа елда 52 градус салкын булуы истә. Без бит андый шартларга ияләшмәгән. Кайту белән хастаханә юлын таптау башланды. Диагноз куя алмыйлар гына бит. Ике ел шулай үтте. Гәүдәм авырлыгы 68 килограмм иде, 38гә калды. Аңа кадәр машина белән һәлакәткә очраган идем. Күрәсең, вакытында бөтен җәрәхәтне дә күреп бетерә алмаганнардыр. Чөнки һәлакәттән соң “Бәйрәм” ансамблендә дә эшләдем, үз төркемем белән дә концертлар куеп йөрдем. Сызлансам да, хәл түзәрлек иде. Баксаң, умыртка сөягендә өч җирдә җәрәхәт булган икән. Мин шул килеш эшләп йөргәнмен. Әти-әни, хатыным, балаларымның миңа мөлдерәп карап торулары ихтыяр көчен арттырды. Акрынлап тормышка кайта башладым. Барысын да яңадан өйрәнергә туры килде.
Дәниф Шәрәфетдинов узган елны Чаллыда Хәния Фәрхи истәлегенә багышланган концертта чыгыш ясады. Моңы белән бөтен халыкны тетрәндерде ул. Сабан туйларында да бик катнашасы килә дә, быел янә өзлегеп киткән икән. Авырлыклар бар, Алла боерса, аларны җиңәм дә, җырлыйм әле мин, ди, ышандырырлык итеп. Сабан туе дигәннән. Моннан берничә ел элек Зәмфирә апа Сабан туенда җырлаган икән. “Озата барма” – иң яраткан җырым, шуны сайлаган идем, ди. Янымда Дәниф басып торса гына җырлыйм, дигән шарт та куйган булган. Улы янына чыккан. Без дә шушы җырны җырлавын үтендек. Зәмфирә апа ялындырып тормады, ләкин җырлап бетерә алмады. Дәнифем янымда булмаса, тавышым өзелә шул, ди ана.
Ватаным Татарстан газетасы язмасы һәм фотосы