Чиратым җиткәнне көтеп, терапевт кабинеты янында утырам беркөнне. Ябылып бетмәгән ишектән табиб та, ярдәм өмет итеп килгән кеше дә күренеп тора. Менә табиб авыруның кан басымын үлчәргә җыена: кулына, күлмәк өстеннән генә, манжетны кидереп куйды. Тонометр төймәсенә басты да, нәтиҗә килеп чыккан арада, авыруга сораулар бирә башлады. Тегесе җавап биреп утыра. “У-у, Сезнең артериаль басымыгыз күтәрелгән!” – дип, табиб аңа дару язып бирде.
Кан басымын үлчәгәндә, беләк ялангач булырга тиеш, сөйләшергә дә ярамый, дип ишеткәнем бар иде. Табиб шуны белми микәнни? Әллә мин ялгышаммы? Теге кешедән соң терапевтка кердем. Минем дә басым югары булып чыкты: 140ка 95. Аптырап киттем. Алдагы көнне дә, иртән дә 125/85 иде бит. “Яңадан үлчәп карыйк әле”, – дим. Җиңне кайтардым, дәшми генә утырам. Гаҗәп: үлчәп бетергәч, таблода иртәнге саннарым килеп чыкты. “Беренче кат үлчәгәндә, борчылып утыргансыздыр”, – ди табиб. Сүз көрәштереп тормадым, рәхмәт әйтеп чыгып киттем. Үзеңнең артериаль кан басымы нинди икәнне белеп тору кирәк шул. Юкса, басымны төшерәм дип, дарулар эчәргә тотынган булыр идем әле.
“Артериаль басым (кыскартып, АБ дип атыйк) югары булганны без күп очракта сизмибез дә, – дип еш кабатлый танылган табиб, профессор Елена Малышева. – Кеше үзен әйбәт хис итә, басымны үлчәп карарга башына да килми. Ә бит югары АБ – инсульт һәм инфаркт булу куркынычын берничә тапкыр арттыручы күрсәткеч”. Үзләренең кан басымы югары булганны белеп яшәүчеләр, йөрәкләренә һәм кан тамырларына көч килмәсен өчен, басымны төшерә торган даруны даими эчә, әлбәттә. Ләкин дару кул астында булмаган очракта нишләргә? Басымны дарусыз да төшереп була икән.
1. АБны дөрес итеп үлчәргә. Үлчәгәндә җибәрелгән хаталар нәтиҗәне 70 берәмлеккә кадәр арттырырга мөмкин:
– әгәр басымны кием аркылы үлчәсәгез, җитмәсә ул калын да булса, тонометр терекөмеш баганасының (т.б.) 40 миллиметрына кадәр арттырып күрсәтәчәк;
– манжет кигән кулыгыз өстәл өстендә ятмыйча салынып торса, т.б. 10 миллиметры өстәлә;
– үлчәгәндә, гәүдәгезне катырып, киеренке халәттә утырсагыз – плюс т.б. 10 миллиметры;
– сөйләшсәгез – плюс 15 мм;
– аякны аякка атландырып утыру 8 миллиметрны өсти, чөнки аякларда кан йөреше бозыла;
– манжет терсәк бөгелешеннән 2-3 см өстәрәк булырга һәм бик кысып тормаска тиеш;
– басымны сидек куыгы тулган һәм бәдрәфкә барасы килгән вакытта үлчәсәгез, таблодагы күрсәткеч т.б. 15 миллиметрына артык булачак.
Тонометр манжетын кигәндә, уңайлы итеп утырыгыз, мускулларыгызны йомшатыгыз да берничә минут көтегез. Аннары үлчи башларга да була. Шушыларны истә тотып, дөрес үлчәнгән АБ нормадан әллә ни артык та булмаска мөмкин.
2. Җылы ваннага (тик кайнар түгел!) керергә. Җылы суда кан тамырлары киңәя һәм АБ якынча т.б. 10 – 15 миллиметрына төшә.
3. Тиз-тиз атлап йөреп килергә. Кызу йөрү кан басымын 10-20 миллиметрга төшерә.
4. Организмны кислородтан мәхрүм итәргә. АБны төшерү өчен, биек тауга ук менәргә кирәкмәс, әлбәттә. Кислород кытлыгын (гипоксия) тигез җирдә дә тоярга була. Гипоксикатор дип аталучы махсус приборны беркем дә үзе белән йөртмидер, мөгаен. Ә менә целлофан яки кәгазь пакет яныгызда булмый калмас. Авыз-борынны капларлык итеп, пакетны битегезгә куегыз да сулышыгызны пакет эченә чыгарыгыз. Аннары пакеттагы һаваны сулагыз. Билгеле булганча, сулап чыгарган һавада углекислый газ күп. Киредән шул һаваны сулагач, углекислый газ кан тамырларын киңәйтә. Артериаль басым кими.
Фәния Фәизова, Ватаным Татарстан