Фахирә карчык йөгерә-атлый өенә ашыкты. Кеше ярдәменнән башка йөри дә алмас хәлгә калган килененә өметле хәбәрне тизрәк җиткерү иде аның теләге. Башкортстанның Камышлы төбәгендә күптөрле авыруларны терелтеп аякка бастыра ала торган багучы бар икән, дип кайтып сөйләгәч, килене Мәүлидәнең күзеннән яшь тәгәрәде. Әмма шатлыктан идеме бу яшь, кайгыданмы — кайнанасы аңламады.
Кичен улы Заһид эштән кайтып ашарга утыргач, Фахирә карчык көндез күргән, ишеткәннәрен бик тәфсилләп яңадан сөйләде. Заһидның: «Бик озакка сузмый юл хәстәрен күрергә кирәк булыр»—дигән сүзләренә каршы хатыны Мәүлидә:
— Юк, юк, беркая да бармыйбыз. Күрәзәчегә барсаң— бозым, врачларга күренсәң— нервыдан, диләр. Йөрмәдек тугел, йөрдек бит инде,—диде.
Әмма Мәүлидә бу сүзләрне барасы килмәүдән әйтмәде. Ул Заһидын кызганды. Аркасына күтәреп дигәндәй, кайларга гына алып бармады бит инде ул аны. Хәзер колхозда да эшнең бик кызган чагы. Заһидның берүзенә ике трактор. Берсеннән бушауга, икенчесе көтеп тора. Мәүлидәнең әнисе Зәкия әби дә ялгыз кеше. Барысына да Заһидның ярдәме кирәк. Шушы хәлне белә торып ничек инде мине күрәзәчегә алып бар, диеп әйтмәк кирәк? Әгәр, чынлап та, мөмкинлек таба алса — каршы килмәячәк, әлбәттә. Бу турыда ул кычкырып әйтмәде.
Дөнья мәшәкатен бер читкә куеп, Заһид Мәүлидәне алып тагын сәфәр чыкты. Тик, кызганыч, бу юлы да нәкъ Мәүлидә әйткәнчә тәмамланды. Сәламәтлеккә файдасы тиярдәй ярдәм булмады. Өйгә кайтып сызлануларына түзә алмый яткан көннәренең берсендә Мәүлидәгә Казанга барып профессорларга күренеп карарга киңәш иттеләр. Әллә инде авыру килеш юл газапларыннан интеккәнгә, әллә сырхауханәләрдә ятып дәваланып та, бер файдасы тими, сәламәтләнүдән өмете суынып барганга, аның өйдән беркая да кузгаласы килмәде. Күңеленнән төрле уйлар кичерде. Заһид та, башкалар да мине караудан ялыкканнардыр, тик белгертмиләрдер генә, дип борчылды.
Ләкин Заһид Мәүлидәсен профессорларга да алып барды. Әгәр риза булсагыз, операция ясыйбыз, диюгә Мәүлидә, икеләнеп тә тормыйча, килеште. Тик операция өстәленә яткач ашыкмыйммы, ялгышмыйммы, дип икеләнде. Дөнья белән бөтенләйгә бәхилләшергә туры килсә дә балаларым, Заһидым ятлар кулына кала ич дигән уй миен көйдереп үтте. Әмма тәкъдиргә буйсынудан башка чарасы юклыгын аңлаган хәлдә наркоз тәэсиреннән күзләрен йомды.
Катлаулы операция барышының һәр минутын ни булыр дип җан атып көтеп торган Заһид, ниһаять, Мәүлидәсенең ут чәчеп торган маңгаена кулын куйды. Илле ике тәүлек буена ул гомере кыл өстендә торган хатынның баш очыннан китмәде. Әмма танылган белгечләр тарафыннан ясалган бу операция да аларга шатлык китермәде. Мәүлидәсе элек аякларына гына баса алмаган булса, хәзер инде утырып та тора алмый башлады.
Бер-береңә булган хисләр тирәнлеген вакыт агышы гына түгел, язмыш үзе дә сыный. Заһид әнә шул хәлләрдә дә рухын төшермәде. Аның бөтен курыкканы Мәүлидәсе үлеп китәр дә, кояшның нурлары сүнеп, донья караңгылыкка чумар, тормышның бер кызыгы калмас дигән уй иде. Ярый әле, хатыны исән калды. Ул шунысына да куанды.
Кайтуларына тормыш аларга тагын бер сынау әзерләп куйган булып чыкты. Зәкия әбинең күзләре начарланды. Газ плитәсендә аш пешергәндә ут чыгара язган. Ярый әле, күршеләре күреп, фаҗига булмый калган.
Ялгызы яши алмаган әбисен Заһид үзләренә алып кайтты. Соңгы көненә кадәр тәрбияләргә дә иде исәбе, тик Зәкия әби кодагыен кызганды, картлар йортына китәргә карар итте. Авыл халкы, күрше-күләннән яхшы түгел бит, дип каршы да килгәннәр иде дә, Зәкия әби: «Үзләре сау-сәламәт була торып та әти-әниләрен картлар йортына илтүчеләрне дә әллә нишләтмиләр әле. Ә сезнең хәлегез аллага гына түгел, бәндәгә дә мәгълүм, гаеп итмәсләр»,—дигәч, Заһид әбисен Мөслимдәге картлар йортына илтеп урнаштырды.
Анда тәрбияләнүчеләрнең тамаклары тук, өсләре бөтен, урын-җирләре йомшак булса да, бераздан олы кеше туган ягын сагынып җирси башлый. Гомер иткән нигезе, дөньяның ачысын-төчесен бергә татыган, гәпләшеп гомер кичергән күршеләре, авылдашларын исенә төшереп газаплана. Сагыштан зар, әрнүле мөлдерәмә күңел, яшь тулы күзләрен тәрәзәдән ала алмыйча үлеп тә китә. Озак та үтмәде, Зәкия әбинең дә хәле начарлануы турындагы хәбәр өйдәгеләргә килеп җитте. Заһид шул көнне үк барып аны алып кайтты. Өч көннән соң әби бөтенләйгә Аллаһ хозурына сәфәр кылды.
Дөньяда әниләрне югалтуның авырлыгы һәркемгә дә билгеле халәт. Әмма ул югалту Мәүлидә өчен икеләтә газаплы булды. Үзен тудырып үстергән, аның матур яшәве хакына күпме хәләл көчен салган әнисен соңгы юлга озатканда бер төрле дә ярдәм итә алмый ятуына бик нык борчылды. Әнисен өйдән алып чыгып киткәндә:
— Зинһарлар өчен рәнҗепләр китмә инде, әнием. Әгәр мөмкинлекләрем булса, шушылайлар ятар идеммени?—дип өзгәләнеп мендәренә капланды. Мондый хәлләргә төшмәгән булса бәхетнең ни икәнен гомерендә дә аңламаган булыр иде Мәүлидә. Йөгерә-йөгерә эшләп йөргән көннәре кире кайтса алтын тауларына да алыштырмас иде бүген ул аны. Әмма ни хәл итәсең…
Шулай да бу гаиләне мин канаты каерылганга тиңләмәс идем. Йорт-җир, каралты-кураның төзеклеге урамнан ук күзгә ташлана. Ә инде эчкәрәк үткән саен чисталык, төгәллектән йорт хуҗасының ни кадәр көчле ихтыярлы, булдыклы кеше икәнлегенә тагын бер кат ышанасың. Монда сиксән яшен ваклап килүче кайнананың хезмәтләре дә мәдхиягә лаек. Балалар да бик тыңлаулылар. Олыларның һәр сүзен йөгерек йомгак шикелле тәгәрәшеп кенә үтиләр. Моны Заһидның үтә таләпчәнлегеннән дип кенә түгел, ә аның гаиләсенә карата олы ихтирамыннан дип аңлау дөресрәк булыр.
Заһидның сабырлыгына, игътибарлылыгына, мәхәббәтенә тап төшерми, аны тагын да югарырак үрләргә күтәрә алуына сокланмау мөмкин түгел. Кыш көннәрендә бәләкәй чанага салып Мәүлидәсен театр-киноларга алып баруларын, аны сабый баладай кадерләп күтәреп йөртүләрен күргәндә әллә кызганудан, әллә сокланудан йөрәгем кысылып, ихтыярсыз күзләремнең яшьләнүе, авылдашларымның да шундый ук халәт кичерүләре бу язманың тууына сәбәп булгандыр дип уйлыйм.
Тормыш шулай бара торды, әмма Заһид Мәүлидәсен терелтү өметен өзмәде. Көннәрдән бер көнне аңа Әлмәт шәһәрендә бер тылсымчы хирург бар икән, дип килеп әйттеләр. Ул Илгизәр Вәлиевич Усманов дигән кеше икән. Врач аларны бик җылы кабул итте. Мәүлидәнең тәнендәге операция җөйләрен күргәч: «Йа хода, бу кадәрле тураклау кемгә кирәк булды икән»—дип авыр сулап куйды. Мәүлидә кабат операция өстәленә ятты. Бу юлы Заһидның йокысыз төннәре, кан артыннан кан бирүләре бушка китмәде. Мәүлидә култык таяклары ярдәмендә булса да, аякларына басты. Утырып та тора алмаган кеше өчен бу яңадан туу белән бер иде. Заһид белән Мәүлидәнең рәхмәт сүзләренә каршы Илгизәр Вәлиевич: «Мин үземнең бурычымны гына үтәдем. Кирәк булса, кулымнан килгәнчә тагын ярдәм итәрмен»,—дип озатып калды.
Кышның зәмһәрир салкыннарында яшеллеген җуймыйча үз төсен саклап кала алган нарат урманын күргәнегез бармы сезнең? Булмаса, безнең авылга килегез. Заһид белән Мәүлидә гаиләсен менә шул яшел урманга тиңлим мин. Авылыбызның һәр кешесе исеменнән аларга бәхет, якты киләчәк, балаларына тәүфикъ һәм һидаят телим.
Әхмәтзыя ӘХМӘТҖАНОВ