Заманында американнар төшергән “Рембо” исемле фильм бик популяр булды бездә. Танылган актер Сильвестор Сталлоне берничә серияле фильмда башбирмәс каһарман ролен башкарды. Шулардан “Рембо – 2” дигәне үземә аеруча нык тәэсир итте. Чөнки анык кебек үк каһарманлык кылган авылдашыбыз бар.
Сүз хәзерге Әлмәт районындагы Тайсуган авылында туып үскән татар егете турында бара. Аның энесе бүген дә авылда ата-бабасы нигезен саклап яши. Бабасы дигәннән, авылда аны “кулак” диләр иде. Шуңамы, аз сүзле бу карт сабый чактан ук курку-шөбһә уятканга, аны уратып узарга күнегелгән. “Кулак” тамгасы сугылып таланганчы нинди байлыгы булгандыр, тик аларның торыр өе булмаганлыктан, әтинең “иске өй” дип аталган, мунча кадәрле генә йортын алулары, ә карчыгының умыртка сөяге “Г” хәрефедәй катып калганы, шул халәттә дә шактый хәрәкәтчән булуы хәтердә саклана.
Аннары карт белән карчыкка колхозга кермәгәннәре өчен “кулак” тамгасы тагуларын әйттеләр. Сугыштан соңгы авыл һәм аның бертуктаусыз болганып яшәгән колхоз тормышына бу ике затның колхозга керү-кермәве ни дәрәҗәдә кирәк булгандыр, бу өлешен ачыклау хәзер мөмкин түгел. Җидееллык мәктәпне тәмамлаганчы, аларның бәрәңге бакчаларына сокланып карап үтүем хәтердә. Матур итеп казылган, гаҗәеп рәвештә тигез тишелгән, гөрләп диярлек чәчәктә утырган бакчаны бары шушы карт белән карчык бакчасының читәне аша гына күрергә туры килде. Күрәсең, җир серен белеп эш иткәннәр. Тикмәгә генә “җепшенү” халәтен яхшы тойган галимнәр “кулак – җирнең ханы да, фәрештәсе дә булган” дип язмаслар иде.
Менә шул бабайның улы Зәлхак авыл Сабантуйларында күренгәли башлады. Өстенә сатин күлмәк кигән, каешлы чалбар, безнең якта күрелмәгән күн туфлиле бу абзый башкалардан нык аерылып тора иде. Нигә аңа игътибар зур булган дигәндә, сәбәбе аның шулай киенүендә генә түгел, ә кечкенә буйлы булуында да. Чөнки без – малайлардан бераз гына калку, әмма таза бәдәнле иде. Сабантуйлар якалашусыз узмый. Әллә колхозның сәләмә киемле, ярым ач егетләрендә “әтәчләнеп” алу теләге зур булган, әллә шахта якларыннан кайткан Зәлхак кебек егетләргә көнчелек булган, әйтелгәнчә, Сабантуйның мәйданнан тыш чарасы ул бәргәләшеп алу иде. Тик Зәлхак абыйны әлеге өермәдә күргәләсәм дә, аның кан агызуын да, җирдә аунавын да, күлмәк-чалбары ертылган хәлдә дә күрү насыйп булмады. Ә үзен авыл агайлары хөрмәтләвен, кочакка алуларын, кызларның елмаеп карауларын еш күрә идем.
Озакламый Зәлхак абый авылга бөтенләйгә кайтты. Бу “бөек атабыз” үлеп, һәртөр сәяси матавыклардан соң, авызга ипи керә башлагач, Әлмәт төбәгендә “кара алтын” бумы күтәрелү белән бәйле иде шикелле. Әнисе дә гүр иясе булган, әтисе дә олы яшьтә, үзенә дә гаилә корыр вакыт җиткән. Авыл тормышы ялгыз яшәүне кабул итми.
Зәлхак абый үзенә тиң көмешен таба. Ул Һәдия исемле, терекөмештәй хәрәкәтчән, ачык йөзле, уңган-булган, абзый шикелле җыйнак гәүдәле апа була. Зәлхак абый тере курчактай хатынын үтә дә яраткан, ярата да белгән, ахры. Шул сәбәпле күпме җан газаплары кичерде ул. Әйтик, “су тарихы” истә калган. Бишьеллык план буенча “җитлеккән социализм”ны үз хуҗалыгында тизрәк тормышка ашырырга теләгән дисәк, сәясәткә китү була. Хатынының матурлыгын мәңге саклау нияте көчлерәк булгандыр дию дөресрәктер. Кыскасы, махсус рөхсәт артыннан йөрми генә, Зәлхак абый, урам торбасына ялгап, өенә су үткәрә. Янәсе, кран борып кына су агызасың да шаулатып самавыр кайнатасың. Ә көянтә-чиләк бер кырыйда торсын. Көянтәдән бераз гына калку Һәдияттәйгә дә көч килмәс. Тик ирек бирделәр, ди сиңа, аерым бер хуҗалыкта, планнан тыш “изм” төзергә. Эшләрнең бетүен генә көткәндәй, инде куаныч кичерү җаена гына күчкәндә, шалт итеп комиссия килеп керә. Билгеле, сәяси аң, дәүләти иминлек чаралары да күрелә… Көянтә-чиләкләр янә хәрәкәткә килә. Ә менә үҗәтлек, мөстәкыйльлек, җир-ил заты булу Зәлхак абый асылында кала. Әлеге күркәм, асыл сыйфатлар аның улына да күчә.
Ниһаять, “Рембо”га яңадан кайтабыз. Тайсуганда туып үскән, “Рембо – 2” фильмындагы батырлыкны кабатлаган татар егете Шәфәгать кулак улы Зәлхак абыйның малае була да инде.
Фильмны караучылар яхшы хәтерлидер, дөресрәге, хәтерләренә уелып калгандыр: Рембога вьетнамнарга әсир төшкән Америка сугышчыларын азат итеп, илгә исән-имин кайтару бурычы куела. Бары да ниятләгәнчә булса, дәүләт бүләге биреләчәген ышандырып, аны элек тә белгән, үзе дә командир буларак ышанычлы полковник юлга озата; операциянең һәр мизгелен күзәтеп, киңәшен биреп тора. Рембо командиры алдында йөз кызартмый: сугышчан бурыч үтәлә, ватандашлары коткарыла.
Безнең Шәфәгать-Рембо белән дә фильмдагычарак була. Вакыйгалар Әфганстанда бара. Солдатлар әлегә әсир түгел. Бер рота яшь сугышчы дошман тылында калган. Алар дүрт яктан камалышта. Су, ризык калмаган, сакланырдай ныгытма, урын юк. Шәфәгать – хәрби вертолет йөртүче. Безнең сугышчыларның язмышын ул югарыдан күреп, бәяләп ала һәм штабтан кичекми ярдәм сорый. Дошман, зәһәр еландай шуышып, һаман саен сугышчыларыбызга дүрт яклап якыная. Тиздән егетләребез сыенган таш калкулык өстендә кара күмергә әйләнгән гәүдәләр, актарылган ташлар гына калачак. Хәтта мәетләрен җыеп алу да мөмкин түгел. Ә солдатларның бик күбесе әле кызлар иренен дә татырга өлгермәгән.
Хәлнең үтә җитдилеген белдереп, Шәфәгать командованиедән ярдәм сорый. Ә аңа кичекмичә борылып, үзенә кире кайтырга әмер бирелә. Йә Хода, ничек борылып кайтырга! Нигә коткарырга түгел!
Күктә барын да мизгелләр хәл итә. Шәфәгатькә нидер була. Исән-имин базага кайтса, үлемгә дучар ителгән, коткарылмаган солдат-егетләрнең җан газабын тойгандай буламы, шуңа да алар белән бергә үлүне дөресрәк дип саныймы, әллә барын да Аллаһ кодрәтенә тапшырамы, штаб әмерен үтәмичә, тәвәккәлләп, зур тизлектә калкулыкка төшә, солдатларны төяп өлгерә һәм күккә күтәрелә. Әле генә безнең солдатлар иңрәп торган урында берничә мизгелдән кара кырмыскалардай дошман кайнаша, бөтен төр кораллардан вертолетка ут яудыра. Шөкер, базага барысы да исән-имин кайтып төшәләр. Вертолеттан башкасы. Хәер, дистәләгән тишек-яраларны санамаганда, ул да исән кебек.
Тәвәккәллеге, бер рота солдатны үлемнән исән-имин коткарганы өчен Шәфәгатьнең командиры аны Советлар Союзы Герое исеменә тәкъдим итә. Барлык кәгазьләр Үзәккә юллана. Солдатлар сөенечле хәбәр көтә. Тик… Күрәсең, Шәфәгать-Рембоның командирыннан да өстенрәкләр булган. Алар анда, тылда-тынычлыкта “лаеклырак”ларны таба. Һәм тапканнар да.
Шунысы хак: супергеройлар Американың үзендә дә, безнең тормышта да юк. Алар чиксез сумнар бәрабәренә Голливуд студияләрендә генә эшләнә. Әйтик, андый герой чынбарлыкта булсын ди. Шәфәгать-Рембо тылдагы “герой”ның үзен әнә шул камалышка илтеп ташлар иде дә, аның “тиңсез батырлыгын” штабка хәбәр итеп торыр иде. Чынлыкта исә, ничек итеп әле Шәфәгатьнең үзен, приказ үтәмәдең, яки, яңа “герой” биографиясендә тере шаһит булмасын өчен, кире дошман оясына илтеп ыргытмаганнар дип, сөенергә генә кала. Рембодагы әхлак югарылыгын, илне сөюдән туган батырлык мәкер шакшысыннан өстен дип, исбатлап кара син…
Ике мәртәбә Кызыл Йолдыз орденына лаек булган Шәфәгать исбатламаган да. Аңа ул кирәкми. Аның күңеле керсез, намусы саф. Әби-бабасы, әти-әнисе, үз балалары һәм оныклары каршында керсез, якты намусы бар. Һичшиксез, иле, халкы каршында да дип өстәү әлеге нисбәттән урынлы булыр.
Нарим Ихсанов/ (“Ватаным Татарстан”, /№ 24, 15.02.2019/)