Бик күп еллар элек, үсмер чагымда ук, радиодан “Әниемнең җылы кочагы” җырын тыңлаганнан соң әлеге сүзләрне әйткәнемне хәтерлим…Инде чын-чынлап шигырьләр яза башлагач, шул өч юлны үземнең тәүге җыентыгыма керткәнем, Илһам Шакировның иҗатына бар булганы белән мөкиббән каләмдәшем Флүрә Низамованың ул юлларын укыгач: “Дөрес тоткансың, әмма Илһам абыйның җыры өч юллык шигырь генә түгел, дустым, ул поэмалар, романнар каһарманы булырга лаек”, – дигәне бүгенгедәй хәтеремдә.
Илһам Шакировның тере моң сурәтен иҗат итү өчен үзгә тынгысызлык, үзгә үҗәтлек, үзгә талант кирәклегенә, ниһаять, узган ел республика дәүләт филармония залында, бөек җырчыбызның 83 яше тулуга багышланган концертны тамаша кылганнан соң төшенә башладым: Моң сурәтен фәкать Моңның үзе белән очрашкач кына тоеп, кичереп була икән. Бу – Моң сурәтен һәркем иҗат итә дигән сүзем түгел әле…
Бүгенгедәй хәтеремдә, сәхнә ачылуга карурман эченнән ирләр башкаруында үзәкләргә үтәрлек моңлы җыр таралды. Иске карурман көе… Бу җырны үткән гасыр башында, Беренче Бөтендөнья сугышында алманнарга әсирлеккә юлыккан татар ир-егетләре җырлый. Алманнарга хас төгәллек белән яздырып-төшереп алганнар икән аны…
Бу җыр – туган җир, туган туфрак, нәсел-ыру, гаиләләрне, сөйгәннәрне сагынып җырлана… Шуның белән һәркемнең күңеленә үтеп керә.Ул җыр әлбәттә, әлеге тоткыннар тарафыннан гына иҗат ителмәгән. Ул инде моңарчы күп еллар, дистә еллар, бәлки гасырлар элгәре үк татар халкының җаныннан түгелеп чыккандыр. Сәхнәдә әсирләр җыры тәмамлануга, Илһам Шакировның “Яңа кара урманы” башланды. Илһам җыры! Менә кайдан алган икән шул кадәрле үлчәнмәс моңны бөек җырчыбыз. Моң халыкның генетик тамырыннан килә икән бит. Илһам җыры күз алдымда шул моңның тере сурәтенә әверелде.
Әлеге, Илһам җыры белән башланган концертта дәүләт фольклор ансамбленең чираттагы “Олы юл” исемле өр-яңа программасы тәкъдим ителде… Өр-яңа дигән сүз исеменә җисеме туры килерлек тә иде. Ул милли шигъриятебезнең Алтын баганалары Габдулла Тукай, Хәсән Туфан, Сибгат Хәким, Роберт Әхмәтҗанов, Илдар Юзеев, Рөстәм Мингалимов, Равил Фәйзуллин, Разил Вәлиев, Зөлфәт шигырьләренә ансамбльнең сәнгать җитәкчесе Айдар Фәйзрахманов тарафыннан иҗат ителгән көйләрдән төзелгән иде. “Олы юл” – халкыбызның узган, барыр юлы да, олы юл – милли җыр сәнгатебездә тулы бер гасыр дәвамында үсү юлы да, киләчәккә илтүче юлы булып та кабул ителә.
“Олы юл”ны башлап җибәргән Илһам ага, Әлфия апабыз кебек үк 3 яшеннән ятим калып, тормыш тозын күп йоткан. Алар икесе дә – ятимлектә Бөек Тукайның хәлдәшләре, моңдашлары, юлдашлары! Концертта милләтнең Моң сурәте – катлам-катлам “Ак болыт” булып ята, туганнарын бер күрер өчен карурманнар аша кичеп, күрешеп, “Бер алманы бишкә бүлүе”ндә дә чагылыш тапты… Әлеге җырларны Илһам аганың җыр мәктәбен үз иткән яшь талантлар – Айгөл Хәйри, Сиринә Зәйнетдинова, Илгиз Мөхетдинов, Рөстәм Насыйбуллин, Азат Кәримов, Башкортстаннан килгән талантлы җырчылар – Эмиль Каюмов, Илшат Сибгатуллин башкарды.
Милли моңның сурәте лирик образларда җанлана. “Олы юл” концертында Г.Тукай, Дәрдемәнд, Наҗар Нәҗми, Әнгам Атнабаев, Михаил Львов, Равил Фәйзуллин, Шәмсия Җиһангирова каләмнәреннән төшкән, киләчәктә, һичшиксез, көйгә салыначак шигырьләрне дә Айдар Фәйзрахманов үзе яттан сөйләде.
Халкыбызның шагыйрь Разил Вәлиев сүзләренә “Бер алманы бишкә бүләек” җырын дәүләт фольклор ансамбле үзгә бер мөстәкыйль музыкаль спектакль дәрәҗәсендә башкарды.
Милли шигырь, әдәби сүз борын-борынгыдан мәгънәле, нәсихәтле булды. Ул – бүген дә шулай. Бөек Тукаебыз нигезен корган моңлы милли Ана телебез – милли мәдәниятебез, сәнгатебез бинасының какшамас терәге! Фәкать шул нигездә булганда гына милли кинобыз да үсеш алачак…
Сүз башым, халкыбызның олы җыр-музыка мирасын өйрәнеп, аны заман сәхнәсенә алып менгән, берүзе олы фәнни-эзләнү институтлары алып барган эшләрне башкарган Илһам аганың моң сурәте турында иде бит.
Айдар Фәйзрахманов һәм аның иҗат коллективы Илһам аганың әлеге изге эшен тагы да колачлырак итеп оештыручы, дәвам итүче булып танылды бүген. Ансамбльнең һәр ел саен куйган иҗат отчеты концертларында бу колачлы эшләр инде коллективның өр-яңа иҗат үрнәкләре буларак тәкъдим ителә дә. Соңгы дистә ел дәвамында дәүләт фольклор ансамбле репертуарына себер татарлары, нугайлар, татар керәшеннәре, кырым татарлары һәм башка этник төркемнәренең җырлары, биюләре кертелде. Шуларга бәйле рәвештә ансамбльнең сәхнә җиһазлары, сәхнә костюмнары, уен кораллары төрләре күпкә ишәйде, баеды, затлыланды… Болар барысы да ансамбльгә талантлы яшьләрне җәлеп итеп, югары һөнәри әзерлеккә, осталыкка ия башкаручылар төркемен туплау белән дә ирешелде.
Республика дәүләт фольклор ансамбленең җитәкчесе Айдар Фәйзрахмановның олуг иҗаты, милли музыка сәнгатен үстерүе, новаторлыгы 2019 елда республикабызның иң олы дәүләт бүләге – Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясенә кандидатлар исемлегендә булуын күреп ихластан куандым.
(Мөхәммәт Мирза/“Ватаным Татарстан”, /№ 51, 09.04.2019/)