Чиләге белән җиләк сатып торучыларны күрсәм, хәтеремдә бер күренеш яңара. Инде шактый еллар узса да, ул әбинең яңаклары буйлап агып төшкән ике тамчы яше һаман күз алдымда. Ямьле җәйге иртә. Урамнарны әле генә юдырып киткәннәр. Юл читендәге күлдәвектә күгәрченнәр рәхәтләнә – су коеналар. Чәчәк таҗларындагы чык тамчысында – кояш нуры!
Мин, бәләкәй кызымны җитәкләп, базар буйлап киләм. Әлегә халык аз. Сатучылар өлгер үзе: тауарларын тезеп куярга да җитешкән. Юлым җиләк-җимеш рәте аша. Алма-әфлисун, өрек-күрәгә сатучыларның монда хуҗа икәнлеге әллә каян күренеп тора – урыннары түрдә. Сатып торучы кызлары үзебезнеке булса да, тауарлары читтән кайткан. Хуҗа тиешле кешеләр дә чит халык. Болар алдына икенче рәт булып үзләре үстергән нигъмәтләр белән сату итүчеләр тезелешкән. Арырак – кай арада пешкән диген – чиләкләп җиләк саталар. Аякларым ирексездән шулар ягына таба атлады.
Җиләкчеләр күп түгел, өч-дүрт кенә бөртек. Авыл апалары! Һәркайсының алдында җиләк белән тулы икешәр-өчәр чиләк. Рәтнең иң кырыена чәчәкле ситса күлмәкле, ак батист яулыгын таратып бәйләгән бер апа да елышкан. Аның да алдында ике чиләк. Бу апаны күрүгә, йөрәк сулкылдап куйды: яше белән дә, киенүе белән дә нәкъ дәү әниемә охшаган. Ул да шундый бәләкәй генә гәүдәле иде. Аның да бәйләгән яулыклары ак, кигән күлмәкләре чәчәкле иде. Безнең дәү әни бу яшьтә җиләк җыеп йөри алмый иде инде. Бу апа үзе җыйды микәнни бу тиклем җиләкне? Янында тукталуымны күреп, җиләк алырга ниятли дип уйлады булса кирәк, нәкъ минем дәү әниемчә, йомшак итеп: «Кызым, җиләгем бик эре. Көтү кайткач кына җыеп төштек. Ал, кызым», – дип, җиләген мактап куйды. «И-и, апа! Мин үзем дә авылныкы бит. Җиләкне без үзебез җыябыз», – дип әйтергә авызымны гына ачкан идем, түрдәге сәүдә рәтеннән таза бәдәнле ике егет атылып чыкмасынмы! Ни булганын аңларга да өлгермәдек, акыра-бакыра йөгереп тә килделәр, әбекәйнең бер чиләген тибеп тә аудардылар. Аяк астына кып-кызыл җиләк чәчелде. Ак яулыклы әбием, аһ итеп, икенче чиләгенә капланды. Юк, кычкырмады, беркемне дә ачуланмады ул. Аның җилдән кипшергән иреннәре фәкать бер сүзне кабатлады: «Чү, улым, чү!»
Җиләкчеләр дә, башкалар да бермәл аптырашка калдык. Ни булды? Нигә әбине рәнҗетә бу егетләр? Ул беркемгә дә начарлык кылмады бит! Барыбызга да әби алдында бик уңайсыз булып китте. Кемдер чиләген китереп бирде, кемдер рәнҗетүчеләргә нәгърәләр орырга тотынды. Бәләкәй кызым җирдә чәчелеп яткан җиләкләрнең берничәсен әбинең чиләгенә китереп салды да, кыяр-кыймас кына, аның кул аркасын сыйпап куйды. Үзенчә юатмакчы була. Ак яулыклы мөлаем әбекәйнең яңаклары буйлап ике күзеннән ике тамчы яшь тәгәрәп төште. Базар гөр килде: «Нинди хәл бу? Нәрсә, безгә монда сатарга да ярамыймыни?!» Теге егетләр дә күкрәкне нык киергәннәр. «Без монда урын өчен акча түлибез. Сез безгә комачаулыйсыз. Бик сатасыгыз килсә, базар кырыенда торыгыз», – дип, авыл апаларын пыранлатып куа башладылар.
Бу ниткән башбаштаклык! Бу әбинең әтисе, туганнары сугышта кан койган, бәлки әле, башын да салгандыр. Әнисе, илнең тамагын туйдыру өчен, көне-төне колхозда бил бөккәндер. Ул үзе дә кечкенәдән авыр эшкә җигелгәндер. Ник аның маңгай тире тамган шушы җирдә хәләл көче белән җыйган ике чиләк җиләген сатарга да хакы юк?
Лилия ГӘРӘЕВА
Сөембикә